Türev Araçların Sınıflandırılması
Opsiyon Sözleşmeleri
Opsiyon sözleşmeleri, opsiyon satıcısı veya yazıcısı ve opsiyon alıcısı arasında, satıcının aldığı opsiyon primi karşılığında alıcıya miktarı, vadesi, teslim şartları önceden belirlenmiş olan bir malı belirli bir fiyattan satın alma ya da satma hakkı verilen sözleşmelerdir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere söz konusu hak yalnızca opsiyon alıcısına tanınmış olup, opsiyon yazıcısı koşullu bir yükümlülük altındadır. Opsiyon alıcısının pozisyonuna uzun pozisyon, opsiyon satıcısının pozisyonuna ise kısa pozisyon denilmektedir.
Opsiyon sözleşmelerinin türleri
Hakların kullanım zamanı açısından opsiyon sözleşmelerini iki alt kategoriye ayırmak mümkün. Bunlar:
Amerikan tipi opsiyonlar: Opsiyon sahibinin sahip olduğu hakkı, opsiyon sözleşmesinin başlangıcından itibaren, opsiyon sözleşmesinin vadesine kadar her an kullanabildiği sözleşmelere Amerikan tipi opsiyon adı verilir.
Avrupa tipi opsiyonlar: Opsiyon sahibinin sahip olduğu hakkı ancak sözleşmenin vadesinde kullanabildiği sözleşmelere ise Avrupa tipi opsiyon sözleşmeleri adı verilir.
Opsiyon sözleşmeleri, sözleşmenin sahibine verdiği alım ve satım hakkı açısından alım ve satım opsiyonları olmak üzere ikiye ayrılır.
Alım opsiyonu: Alım opsiyonu, alıcısına veya sahibine dayanak varlığı önceden belirlenmiş bir fiyattan satın alma hakkını verir. Alım opsiyonu, satıcısına söz konusu varlığı, opsiyonun kullanılması halinde, önceden belirlenmiş bir fiyattan satma yükümlülüğü verir. Alım opsiyonu, sahibi anlaşma konusu varlığın spot fiyatı yükseldikçe, alım opsiyonu sahibi kâr elde edecektir.
Satım opsiyonu: Satım opsiyonu, satın alan kişiye söz konusu varlığı önceden belirlenmiş bir fiyattan satma hakkını verir. Opsiyonu satın alan taraf karşılık olarak satan tarafa opsiyon primi öder. Anlaşma konusu varlığın spot fiyatı düşerse opsiyon sahibi opsiyonunu kullanır ve opsiyondan kazanç sağlar.
Swap Sözleşmeleri
Genel olarak takas veya değiş-tokuş olarak ifade edilen swap, iki tarafın ödemelerini, önceden belirlenmiş esaslar ve kurallar çerçevesinde karşılıklı olarak değiştirmeleri olarak tanımlanabilir.
Swap, faiz ve döviz kurlarındaki dalgalanmaların yarattığı riskleri azaltmak, oluşabilecek dezavantajları minimize etmek için geliştirilen finansal bir enstrümandır. Swap, para piyasalarında iki kredinin veya sadece faizlerinin karşılıklı el değiştirmesi işlemidir.
Swap işleminin esasını oluşturan edimlerin konusu, “belirli bir miktar ve nitelikteki para, döviz, altın, finansal araç, alacak, mal gibi” olabilir. Faiz swapında değişime konu olan ödemeler, faiz, anapara veya hem anapara hem de faiz ödemeleri olabilir.
Bu nedenle, swap, iki taraf arasında yapılan faiz veya anapara ödemelerinin, şartlarını baştan belirleyerek, değişimi sağlayan bir sözleşme olarak da tanımlanabilir. Swap işlemlerinin sağladığı avantajlara şu şekilde ifade edilebilir:
- Swap işleminin temel amacı, faiz oranı, döviz kuru ve diğer değer değişmelerinden kaynaklanan risklere karşı güvence sağlamaktır.
- Swap sözleşmesi, borçlanma maliyetini azaltır, sermaye maliyetinin düşürülmesine yardımcı olur.
- İşletmelerde etkin aktif ve pasif yönetimi sağlar.
- Değişken oranlı faizi, sabit oranlı faize çevirerek riski azaltır. Yine döviz kurundaki aşırı oynaklığa karşı tarafların pozisyonlarını, güçlü oldukları döviz kuru cinsinden almalarını sağlar.
- Döviz kurlarındaki değişimler, ulusal para birimi üzerinden borçları olan çokuluslu şirketlerin beklenen kazançlarını azaltabilmektedir. Döviz swapları ile bu şirketlerin borçlarını ve alacaklarını döviz kuru riskine karşı koruması söz konusu olur.
Ancak, belirtilen yararlarına rağmen swap işlemleri bünyesinde birtakım dezavantajlar da barındırmaktadır:
- Kredi, faiz ve kur riski tamamen ortadan kalkmaz.
- Resmî ve organize bir piyasası bulunmamaktadır.
- Sözleşmelerin belirli bir standardı yoktur.
Swap sözleşmelerinin birçok farklı türü olmasına rağmen iki tür swap işlemi; faiz oranı swapı ve döviz-para swapı en çok tercih edilen türev araçlar arasındadır. Faiz swapı sözleşmeleri, anlaşmayı yapan tarafların, belirli bir ana para üzerinden yapılan sabit bir faiz ödeme planıyla değişken bir faiz ödemesinin el değiştirilmesiyle gerçekleşir.
