Dış ticarette ödeme şekilleri
Dış ticaret işlemleri, zaman zaman kredi türlerinden birisine uygun olarak, zaman zaman da kredisiz şekilde sadece bir bankanın aracılığına başvurularak seçilen ödeme yöntemine uygun olarak gerçekleştirilebilir. Bu kapsamda, ödeme yöntemleri; mal mukabili ödeme, vesaik mukabili ödeme, akreditifli ödeme, kabul kredili ödeme olarak sayılabilir. Diğer taraftan, ithalatçılar tarafından bu yöntemlere ek olarak; peşin ödeme, konsinyasyon ve açık hesap yöntemlerini de tercih edebilir. Gelin şimdi bankaların aracılık ettikleri ödeme yöntemlerine detaylıca bakalım.
Mal mukabili ödeme
Mal bedeli, ithalatçı ile ihracatçı arasında yapılan sözleşmede belirtilen yere ulaşmakta ve teslim alınmasından sonra ödenmektedir. Bu ödeme sisteminde, ithalatçı açısından herhangi bir risk bulunmamakla birlikte ihracatçının mal bedelini almama riski vardır. Bu nedenle, mal mukabili ödeme, genellikle birbirlerini iyi tanıyan taraflar arasında gerçekleştirilmektedir. Bu ödeme sisteminde bankaların katılımı; malı temsil eden belgelerin bankalar aracılığıyla teslimi, ödeme vadeli olarak yapılacaksa kredi işleminden doğan KKDF (Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu) kesintisinin ithalatçıdan tahsili ve bu tahsilata ilişkin belgenin ithalatçıya verilmesiyle mal bedellerinin transfer edilmesini sağlamak şeklinde olmaktadır.
Vesaik mukabili ödeme
Mal bedelleri tahsil edilmeden malı temsil eden belgeler teslim edilmediğinden, ihracatçı açısından mal mukabili ödemeye nazaran, vesaik mukabili ödeme daha güvenli görülse de ithalatçının herhangi bir gerekçeyle malı geri çevirme olasılığı nedeniyle bir risk mevcuttur.
Bu ödeme yönteminde, ithalatçının malı temsil eden belgelerin örneklerini iyi incelemesi ve kendi siparişiyle vesaik arasında herhangi bir uyumsuzluğun bulunması durumunda “rezerv” bildirerek uygun vesaik ibraz edilmediği def’iyle işlemi durdurarak karşı tarafa bilgi verilmesi gerekmektedir. Taşıdığı bu risk nedeniyle çok tercih edilmeyen bir ödeme yöntemidir.
Akreditifli ödeme
Lehtar, akreditif metninde yer alan şartlar doğrultusunda malın yüklendiğini gösteren belgelerle kendi bankasına başvurarak malın bedelini tahsil etmektedir. Buna karşılık ithalatçı ise, aldığı malın istediği standart ve koşullarda kendisine gönderilmek üzere yüklenmiş olduğunun banka tarafından kendisine bildirilmesi üzerine mal bedelini ödemektedir.
Banka, mal mukabili ödemeyle vesaik mukabili ödemede kredi kullandırmadığı sürece herhangi bir yükümlülük altına girmemektedir. Ancak, akreditifli ödemede banka, ihracatçı lehine akreditif açarak ithalatçının yapacağı ödemeyi garanti etmektedir. Dolayısıyla, mal bedelinin önceden tahsil edilmemesi durumunda banka tarafından bir risk üstlenilmektedir. Bu risk banka açısından bir gayrinakdi kredi riski olup mal bedeli tahsil edilinceye kadar banka üzerinde taşınmış olacaktır.
Kabul kredili ödeme
Mal bedelinin belirli bir vadede ödenmesini taahhüt eden ve bu ödemeyi bir poliçenin araç olduğu ödeme şeklidir. Kabul kredili ödemede, ihracatçı tarafından ithalatçıya açılan bir kredi söz konusu olduğundan KKDF yükümlülüğü doğmaktadır.
Kabul kredili akreditif: Uluslararası kurallara ve mevzuata göre açılan akreditiflerde sevk belgelerinin, bu belgelerle birlikte sunulan poliçenin ithalatçının bankası veya muhabir bankaca kabulünü takiben serbest bırakılarak bedellerinin poliçe vadesinde ödenmesine imkân veren bir ödeme şeklidir.
Kabul kredili vesaik mukabili: Bankanın sevk belgelerini bu belgelerle ekli poliçenin ithalatçı tarafından kabulünü takiben ithalatçıya teslim etmesinden sonra poliçe vadesinde mal bedelinin ihracatçıya ödendiği bir ödeme şeklidir.
Kabul kredili mal mukabili: İhraç edilen malın bedelinin malın ithalatçı tarafından teslim alınmasından ve poliçeyi kabul etmesinden sonra poliçe vadesinde ödemenin gerçekleştiği bir ödeme şeklidir.
Bankacılıkta dış ticareti konu aldığımız bu iki yazılık dizide, dış ticarette bankalarca kullandırılan kredi türlerine ve ödeme yöntemlerine değindik. Dünyadaki teknolojik gelişmelerle birlikte, dış ticarette elektronik ödeme yöntemleriyle takas/mahsup ve doğrudan borçlandırma sistemleri günümüzde daha çok konuşulur hale gelmiştir. Belirtilen bu gelişmelerin etkisiyle yakın gelecekte tüm işlemlerde kripto para ve Blockchain gibi farklı yöntemlerin de kullanılması düşünülmektedir.