Bankacılıkta Dış Ticaret İşlemleri

Farklı ülkelerde yerleşik ithalatçı ve ihracatçılar arasındaki ticari işlemlerde her iki taraf için mal bedellerinin tahsili, alınan malların istenen nitelikleri taşıyıp taşımadığı veya tahsil-teslim işlemlerinin zamanında yapılıp yapılamayacağı gibi konular her iki taraf için de belirsizlikler taşır. Ticaret yapılan ülkelerin coğrafi uzaklıkları, siyasi yapıları ve hukuki alt yapıları, alacakların tahsil edilmesi ve işlemlerin sorunsuz bir şekilde tamamlanması açısından önemlidir.

Bankaların bu tür işlemlere aracılık etmelerinin temelinde, belirsizliklerden kaynaklanan risklerin bertaraaf edilmesi yatar. Bankalar böylelikle müşterilerinin hak ve menfaatlerini korur, geniş yurtdışı ağının verdiği avantajla işlemlerin hızlıca tamamlanmasını sağlar.

Dış ticaret işlemlerine, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda gayrinakdi kredi olarak değinilmiş ve “aval, kabul ve diğer gayrinakdi krediler” denilerek, dış ticaret işlemlerinin gerçekleştirilmesi sırasında bankalarca verilen taahhüt ve garantiler ile ödeme yükümlülüklerinin üstlenilmesi işlemleri,  gayrinakdi kredi sayılmıştır. Diğer yandan, 1576 sayılı “Türk Parasının Kıymetini Korunması Hakkındaki Kanun” ve bu kanuna istinaden çıkarılan karar, tebliğ ve genelgelerde de dış ticaret işlemleri sayılarak tanımlanmış ve ayrıca dış ticarette ödeme yöntemleri detaylı olarak açıklanmıştır. 

Bankaların dış ticaret işlemlerine aracılık etmeleri sırasında müşterilerine kullandırabilecekleri gayrinakdi krediler; Kabul Kredisi, Akreditif ve Prefinansman Kredisi olarak sıralanabilir. Gayrinakdi kredi türlerini gelin birlikte detaylandıralım.

Kabul Kredileri

İthalatçının ithal ettiği mal bedellerinin, belli bir tarihte satıcıya ödeneceğini garanti eden bir kredi türüdür. Bu kredi, satıcının ibraz edeceği vesikalı poliçenin ithalatçının bankası veya bu bankanın satıcının ülkesindeki bir muhabiri tarafından kabul edilmek ya da ithalatçı tarafından kabul edilen poliçeye ithalatçının bankasınca aval (poliçeye verilen kefalet) şerhi konulmak suretiyle kullanılır. Mal bedelleri malın teslimi anında değil, ihracatçının ithal vesaikine eklediği poliçenin kabul edilmesi koşuluyla belli bir vade sonunda tahsil edilir.

Akreditifler

Birbirlerini iyi tanımayan ithalatçılar ile ihracatçılar arasındaki mal alışverişinde her iki taraf için de riskler vardır. İhracatçı açısından oluşabilecek risk; mal bedelinin tam ve/veya zamanında tahsil edilememesi, ithalatçının karşılaşabileceği risk ise; bedelini ödediği malın istenen niteliklerde ve zamanında teslim alınmamasıdır. Her iki tarafın bu endişelerinin giderilmesi ancak, malların teslimi ile mal bedellerinin aynı anda yapılması ile mümkündür. Farklı ülkelerdeki alıcı ve satıcılar arasında bu mekanizma bankaların araya girmesi ile gerçekleşebilir. 

İthalatçı ve ihracatçıların bankaları, malı teslim edecek tarafın istenilen şartlara uygun olup olmadığına ilişkin kontrolünü yapmak ve uygun olması durumunda mal bedelinin ödenmesini sağlamak amacıyla araya girerler. Böylelikle, tarafların bilinmeyen itibarlarından kaynaklanabilecek riskler, bankaların bilinen itibarlarıyla ikame edilmiş olur.

Prefinansman Kredileri

Mal bedellerinin tamamen malın teslim alınmasından önce ödenmesi ya da kredi olarak verilmesi durumudur. Prefinansman kredileri; ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımının finansmanında kullanılmak üzere, firmalarca yurtdışındaki alıcılardan veya uluslararası piyasalardan ve Türkiye’deki bankalar aracılığıyla Türkiye’ye getirilerek alışı yapılmak suretiyle kullanılan azami bir yıl vadeli kredilerdir. 

Genellikle sendikasyon kredisi şeklinde bankalar tarafından sağlanan prefinansman kredileri, ihracatçıların talebi üzerine yurda getirilerek Türk Parası olarak kullandırılır. Bu krediler banka tarafından organize edilmekle beraber, borçlu genellikle ihracatçılar, garantör ise bankalar olur.

 

Kaynakça:

  • 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5411.pdf 
  • 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Korunması Hakkındaki Kanun (TPKK), https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2018/11/T%C3%BCrk-Paras%C4%B1n%C4%B1n-K%C4%B1ymetini-Koruma-Hakk%C4%B1nda-1567-say%C4%B1l%C4%B1-Kanun.pdf 
  • 1567 Sayılı TPKK’na İlişkin 32 Sayılı Karar ve Tebliğler, Genelgeler
  • Özalp, A., Dış Ticarette Yeni Kurallar UCP 600’ın Kullanılması ve Akreditif, (İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2007).
  • Seyidoğlu, H., Uluslararası Finans, 4. Basım, (İstanbul: Kurtiş Matbaası, 2003).