Kanser, anormal hücrelerin hızla bölünerek diğer doku ve organlara yayılmasıyla oluşan, geniş bir hastalık grubu için kullanılan genel bir terimdir. Günümüzde kanser halen, hayat kayıplarının önde gelen nedenlerinden biridir1.
Kanser gelişimi ve metastaz
Sağlıklı bir vücutta, vücudun günlük olarak işlev görmesi için ihtiyaç duyduğu trilyonlarca hücre durmaksızın büyür ve bölünür. Bu sağlıklı hücrelerin belirli bir yaşam döngüsü vardır ve tiplerine göre çoğalır ve ölürler. Yeni hücreler de bu ölen hücrelerin yerlerini alır. Kanser ise DNA'daki değişiklikler veya mutasyonlara bağlı olarak bu süreci bozar ve hücrelerde anormal büyümeye yol açar2.
DNA, her hücrenin çekirdeğinde bulunur ve hücreye hangi işlevleri yerine getireceği ile nasıl büyüyüp bölüneceğini söyleyen talimatlara sahiptir. DNA'da mutasyonlar sıklıkla meydana gelse de hücreler bu hataları düzeltebilecek kapasitedelerdir. Ancak, meydana gelen bir hata düzeltilemediğinde, bir hücre kanserli hale gelebilir.
Mutasyonlar, değiştirilmesi gereken hücrelerin ölmek yerine hayatta kalmasına ve ihtiyaç duyulmadığı halde yeni hücrelerin oluşmasına neden olabilir. Bu gereksiz ve ilave hücreler kontrolsüz bir şekilde bölünerek tümör adı verilen oluşumları meydana getirebilirler. Tümörler ise, vücutta nerede büyüdüklerine bağlı olarak çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilirler.
Tüm tümörler kanserli değildir. Örneğin, kanserli olmayan ve “iyi huylu tümörler” olarak adlandırılan bir grup tümör, oluştukları bölgede lokalize yani sınırlı olarak kalır ve yakındaki dokulara yayılmaz. Bu tip tümörler ancak büyüyüp komşu organlar ve dokulara baskı yaptıklarında sorunlara neden olabilirler. Fakat buna mukabil kötü huylu tümörler kanserlidir ve vücudun diğer kısımlarını da istila edebilirler.
Bazı kanser hücreleri, kan dolaşımı veya lenfatik sistem yoluyla vücudun uzak bölgelerine de göç edebilir. Bu süreç metastaz olarak adlandırılır. Metastaz yapmış kanserler, daha ileri seviye olarak kabul edilirler. Metastatik kanserlerin tedavisi daha zordur ve bu tarz kanserler kişinin hayatı için daha büyük bir tehlike oluştururlar3.
Kanser türleri
Kanserler, vücudun diğer bölgelerine yayılmış olsalar bile, başladıkları bölgeye ve yapıldıkları hücre tipine göre adlandırılırlar. Örneğin akciğerlerde başlayıp karaciğere yayılan kansere yine akciğer kanseri denir.
Risk faktörleri ve tedavisi
Kanserin nedeni, hücrelerimizde bulunan DNA'daki değişikliklerdir (veya mutasyonlardır). Genetik mutasyonlar kalıtsal olabilir. Ayrıca çevresel etkilerin bir sonucu olarak da kişinin yaşamı boyunca ortaya çıkabilirler. Bu etkilerden bazıları şunlardır:
Kanser riski yaşla birlikte artma eğilimindedir. Enflamasyona neden olan bazı mevcut sağlık koşulları da kanser riskini artırabilir. Buna bir örnek olarak kronik bir inflamatuar bağırsak hastalığı olan ülseratif kolit verilebilir4.
Kansere katkıda bulunan faktörleri bilmek, kanser risklerini azaltan bir yaşam tarzını benimsemenize yardımcı olacaktır. Uzmanlara göre, kanseri önlemenin en etkili yedi yolu şöyledir:
Referanslar
1. Torre LA, Siegel RL, Ward EM, Jemal A. Global Cancer Incidence and Mortality Rates and Trends--An Update. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2016 Jan;25(1):16-27. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-15-0578. Epub 2015 Dec 14. PMID: 26667886.
2. Hausman DM. What Is Cancer? Perspect Biol Med. 2019;62(4):778-784. doi: 10.1353/pbm.2019.0046. PMID: 31761807.
3. Wang JJ, Lei KF, Han F. Tumor microenvironment: recent advances in various cancer treatments. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2018 Jun;22(12):3855-3864. doi: 10.26355/eurrev_201806_15270. PMID: 29949179.
4. Yashiro M. Ulcerative colitis-associated colorectal cancer. World J Gastroenterol. 2014 Nov 28;20(44):16389-97. doi: 10.3748/wjg.v20.i44.16389. PMID: 25469007; PMCID: PMC4248182.