Kanser Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Kanser, anormal hücrelerin hızla bölünerek diğer doku ve organlara yayılmasıyla oluşan, geniş bir hastalık grubu için kullanılan genel bir terimdir. Günümüzde kanser halen, hayat kayıplarının önde gelen nedenlerinden biridir¹.

Kanser gelişimi ve metastaz

Sağlıklı bir vücutta, vücudun günlük olarak işlev görmesi için ihtiyaç duyduğu trilyonlarca hücre durmaksızın büyür ve bölünür. Bu sağlıklı hücrelerin belirli bir yaşam döngüsü vardır ve tiplerine göre çoğalır ve ölürler. Yeni hücreler de bu ölen hücrelerin yerlerini alır. Kanser ise DNA'daki değişiklikler veya mutasyonlara bağlı olarak bu süreci bozar ve hücrelerde anormal büyümeye yol açar².

DNA, her hücrenin çekirdeğinde bulunur ve hücreye hangi işlevleri yerine getireceği ile nasıl büyüyüp bölüneceğini söyleyen talimatlara sahiptir. DNA'da mutasyonlar sıklıkla meydana gelse de hücreler bu hataları düzeltebilecek kapasitedelerdir. Ancak, meydana gelen bir hata düzeltilemediğinde, bir hücre kanserli hale gelebilir.

Mutasyonlar, değiştirilmesi gereken hücrelerin ölmek yerine hayatta kalmasına ve ihtiyaç duyulmadığı halde yeni hücrelerin oluşmasına neden olabilir. Bu gereksiz ve ilave hücreler kontrolsüz bir şekilde bölünerek tümör adı verilen oluşumları meydana getirebilirler. Tümörler ise, vücutta nerede büyüdüklerine bağlı olarak çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilirler.

Tüm tümörler kanserli değildir. Örneğin, kanserli olmayan ve “iyi huylu tümörler” olarak adlandırılan bir grup tümör, oluştukları bölgede lokalize yani sınırlı olarak kalır ve yakındaki dokulara yayılmaz. Bu tip tümörler ancak büyüyüp komşu organlar ve dokulara baskı yaptıklarında sorunlara neden olabilirler. Fakat buna mukabil kötü huylu tümörler kanserlidir ve vücudun diğer kısımlarını da istila edebilirler.

Bazı kanser hücreleri, kan dolaşımı veya lenfatik sistem yoluyla vücudun uzak bölgelerine de göç edebilir. Bu süreç metastaz olarak adlandırılır. Metastaz yapmış kanserler, daha ileri seviye olarak kabul edilirler. Metastatik kanserlerin tedavisi daha zordur ve bu tarz kanserler kişinin hayatı için daha büyük bir tehlike oluştururlar³.

Kanser türleri

Kanserler, vücudun diğer bölgelerine yayılmış olsalar bile, başladıkları bölgeye ve yapıldıkları hücre tipine göre adlandırılırlar. Örneğin akciğerlerde başlayıp karaciğere yayılan kansere yine akciğer kanseri denir.

• Bazı genel kanser türleri için kullanılan birkaç klinik terim de bulunmaktadır. Bunlar:
• Karsinom; deride veya diğer organları kaplayan dokularda başlayan kanserdir.
• Sarkom; kemikler, kaslar, kıkırdak ve kan damarları gibi bağ dokularında oluşan kanserdir.
• Lösemi; kan hücrelerini oluşturan bir kemik iliği kanseridir.
• Lenfoma ve miyelom, bağışıklık sisteminin kanserleridir.

Risk faktörleri ve tedavisi

Kanserin nedeni, hücrelerimizde bulunan DNA'daki değişikliklerdir (veya mutasyonlardır). Genetik mutasyonlar kalıtsal olabilir. Ayrıca çevresel etkilerin bir sonucu olarak da kişinin yaşamı boyunca ortaya çıkabilirler. Bu etkilerden bazıları şunlardır:

• Kanserojen olarak adlandırılan ve kansere neden olan kimyasallara maruz kalma.
• Radyasyona maruz kalma.
• Güneşe korunmasız maruz kalma.
• İnsan papilloma virüsü (HPV) gibi belirli virüsler.
• Sigara ve aşırı alkol kullanımı.
• Diyet türü ve fiziksel aktivite düzeyi gibi yaşam tarzı seçimleri.

Kanser riski yaşla birlikte artma eğilimindedir. Enflamasyona neden olan bazı mevcut sağlık koşulları da kanser riskini artırabilir. Buna bir örnek olarak kronik bir inflamatuar bağırsak hastalığı olan ülseratif kolit verilebilir⁴.

Kansere katkıda bulunan faktörleri bilmek, kanser risklerini azaltan bir yaşam tarzını benimsemenize yardımcı olacaktır. Uzmanlara göre, kanseri önlemenin en etkili yedi yolu şöyledir:

1. Tütün kullanmayı bırakın ve pasif içicilikten kaçının.
2. Sağlıklı, dengeli bir diyet yapın.
   • İşlenmiş et alımınızı sınırlayın.
   • Temel olarak bitki bazlı gıdalara, yağsız proteinlere ve sağlıklı yağlara odaklanan bir "Akdeniz diyeti" benimsemeyi düşünün.
   • Alkolden kaçının.
3. Her gün en az 30 dakika fiziksel aktivite yaparak sağlıklı bir kiloda kalın ve aktif kalın.
4. Güneşten korunun.
   • Giysi, güneş gözlüğü ve şapkayla örtünün ve sık sık güneş kremi uygulayın.
   • Yaz mevsimlerinde ya da hava sıcaklıklarının yüksek ve havanın açık olduğu coğrafyalarda 10.00-16.00 saatleri arasında güneşten kaçının. Bu saatlerde güneş ışınları en etkili şekilde yeryüzüne ulaşmaktadır.
   • Dışarıdayken mümkün olduğunca gölgede kalın.
   • Cildinize güneş kadar zarar verebilecek yapay bronzlaşma cihazları ve solaryumdan kaçının.
5. Hepatit B ve HPV gibi kansere yol açabilecek viral enfeksiyonlara karşı aşı olun.
6. Reçeteli ilaçlar kullanırken iğneleri paylaşmayın.
7. Sizi çeşitli kanser türleri açısından tarayabilmeleri için düzenli olarak doktorunuza görünün. Bu, olası kanserleri mümkün olduğunca erken yakalama şansınızı artırır.

Dr. Ahmet Tevfik Albayrak

Referanslar

1. Torre LA, Siegel RL, Ward EM, Jemal A. Global Cancer Incidence and Mortality Rates and Trends--An Update. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2016 Jan;25(1):16-27. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-15-0578. Epub 2015 Dec 14. PMID: 26667886.

2. Hausman DM. What Is Cancer? Perspect Biol Med. 2019;62(4):778-784. doi: 10.1353/pbm.2019.0046. PMID: 31761807.

3. Wang JJ, Lei KF, Han F. Tumor microenvironment: recent advances in various cancer treatments. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2018 Jun;22(12):3855-3864. doi: 10.26355/eurrev_201806_15270. PMID: 29949179.

4. Yashiro M. Ulcerative colitis-associated colorectal cancer. World J Gastroenterol. 2014 Nov 28;20(44):16389-97. doi: 10.3748/wjg.v20.i44.16389. PMID: 25469007; PMCID: PMC4248182.